Nirnstein Zygmunt (1894–1969), malarz, grafik, karykaturzysta. Ur. 1 VI w Warszawie, w rodzinie inteligenckiej, był synem prawnika Maksymiliana i Leokadii Pinkerton. Ukończył gimnazjum W. Wróblewskiego w Warszawie w r. 1912; rysunku uczył go tam Ludomir Franciszek Dymitrowicz. W r. 1910 N. uczęszczał na rysunek wieczorny do Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej, a od r. 1911 do r. 1914 studiował w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w klasie Stanisława Lentza. Od r. 1912 zamieszczał karykatury (często osób ze środowiska teatralnego) w czasopiśmie „Świat”. W numerze teatralnym „Marchołta” 1912 nr 4 jest również kilka jego karykatur aktorów. W r. 1911 wystawił w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie Autoportret. Na Salonie Wiosennym Zachęty w r. 1913 pokazał N. portrety aktorów: Józefa Świeściaka i Edmunda Weycherta. W t. r. prace jego znalazły się na I Wystawie Karykatury Współczesnej w Krakowie (przeniesionej następnie do Lwowa), zorganizowanej przez krakowski Związek Powszechny Artystów Polskich. W r. 1914 rozpoczął N. studia w Akademii Sztuk Pięknych w Rzymie; wybuch pierwszej wojny światowej przyspieszył powrót N-a (czerwiec 1915) do kraju. Służył w wojsku rosyjskim, następnie w polskim – do r. 1921. Związany na stałe ze stolicą (do r. 1927 mieszkał w Pruszkowie pod Warszawą, później w Warszawie), wystawiał swe prace stale w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w l. 1922–38 (był też w l. 1925–39 członkiem rzeczywistym Towarzystwa). W r. 1922 miał tam wystawę swoich karykatur. W r. 1927 otrzymał zaszczytne wyróżnienie za obraz Prokurator pokazany na Salonie Zachęty; w r. 1930 obraz Kaszub został zakupiony do zbiorów państwowych; w r. 1931 uzyskał medal brązowy za Portret pani J., wystawiony na Salonie. W latach dwudziestych zaczął też N. uprawiać grafikę reklamową; otrzymał wysokie nagrody na konkursach na plakaty firmy F. Puls (1925) i Schicht (1927, 1930). Zajmował się również scenografią, projektując dekoracje dla kabaretów «Qui Pro Quo» i «Banda». W okresie od 13 IX do 20 XII 1939 N. był więziony w obozie koncentracyjnym w Amtitz (Brandenburgia); po zwolnieniu mieszkał w Warszawie, gdzie podczas powstania w r. 1944 przepadł cały jego dorobek twórczy. Po upadku powstania N. został wywieziony do obozu pracy w Prenzlau, w którym przebywał do kwietnia 1945.

Po wojnie N. związał się z Łodzią. Zatrudniony w Pracowni Graficznej Filmu Wojska Polskiego, w ciągu paru lat wykonał kilkadziesiąt plakatów filmowych. W l. 1950–1 prowadził rysunek na Wydziale Grafiki Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi. N. należał do Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) – Okręgu Łódzkiego od r. 1948 i eksponował swe prace na dorocznych wystawach okręgowych i okolicznościowych. W Związku pełnił w l. 1959–66 różne funkcje społeczne. W pięćdziesięciolecie twórczości miał w Łodzi w r. 1963 wystawę indywidualną, na której eksponował ponad 50 prac (olejne studia portretowe, pejzaże, karykatury tuszem i plakaty). W r. 1965 – w łódzkim Teatrze Nowym odbyła się wystawa indywidualna N-a p. n. «Portret». W portretach, które były jego specjalnością – malowanych w konwencji realistycznej – artysta trafnie wydobywał cechy psychiki modela. Wśród portretowanych byli m. in.: Hanka Ordonówna (1932), Zula Pogorzelska, Fryderyk Jarossy (1934), Karol Stryjeński, Ludwik Solski (1950), Aleksander Zelwerowicz (1951), Julian Tuwim (1958); spośród osób, których karykatury N. wykonał, można wymienić: Arnolda Szyfmana, Wacława Grubińskiego, Kazimierza Kamińskiego, Józefa Redo, Stanisława Gruszczyńskiego, Wincentego Rapackiego, Wojciecha Kossaka, S. Lentza. Portret mężczyzny znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie, portret J. Tuwima – w Teatrze Nowym w Łodzi. Wiele prac artysty jest własnością prywatną; większy zespół posiada Helena Drzewicka w Łodzi. Zmarł N. 30 XI 1969 w Łodzi. Odznaczony był Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963).

Z małżeństwa z Kazimierą Złoczewską nie zostawił potomstwa.

Autoportret (olej., 1930), Autor i jego przyjaciel (autokarykatura), Portret N-a przez Stanisława Ignacego Witkiewicza (olej., 1921) – wszystkie reprod. w: Zygmunt Nirnstein, Katalog Wystawy Jubileuszowej 50-lecie twórczości, Ł. 1963; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; XIV Doroczna Okręgowa Wystawa Prac Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w Łodzi, 1959; Katalog V Dorocznej Wystawy Prac Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w Łodzi, 1950; Katalog Wystawy Prac Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w Łodzi dla uczczenia 1-go Maja, maj 1951; I Wystawa Karykatury Współczesnej, Związek Powszechny Artystów Polskich w Krakowie, 1913; VII Doroczna Wystawa Prac Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w Łodzi, marzec 1952; Sztuka warszawska. Katalog; III Ogólnopolska Wystawa Plastyki, grudzień 1952 – luty 1953, W. „Zachęta”; XIII Doroczna Wystawa Prac Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w Łodzi, listopad 1958; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawa „Portret Polski”, W. 1925, TZSP; Wystawa studiów krajoznawczych, październik 1952, Związek Polskich Artystów Plastyków w Łodzi; Zygmunt Nirnstein. Katalog Wystawy Jubileuszowej 50-lecia Twórczości. 1913–1963, maj 1963, Związek Polskich Artystów Plastyków w Łodzi; – Górska N., Lipiński E., Z dziejów karykatury polskiej, W. 1977; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Kalendarz „Szpilek” na rok satyryczny 1974/75, s. 37 (fot.); „Marchołt” 1912 nr 4; „Spraw. TZSP” za r. 1922 s. 5, 1924 s. 12, 1925 s. 25, 51, 1926 s. nlb. 42, 65, 1927 s. nlb. 4, 43, 72, 1928 s. nlb. 45, 71, 1929 s. nlb. 51, 73, 1930 s. nib. 67, 1931 s. 4, 24, 43, 1932 s. 24, 41, 1933 s. 27, 47, 1934 s. 25, 46, 1937 s. 45, 57, 1938 s. 50; „Sztuka” T. 3: 1913 s. 234–5, T. 5: 1914 s. 24; „Świat” 1912 nr 27 s. 17, nr 37 s. 19, nr 39 s. 19, nr 48 s. 10, nr 51 s. 4, 20, nr 52 s. 13, 1927 nr 53 s. 15; – Materiały Archiwalne Związku Polskich Artystów Plastyków: Kwestionariusze wypełnione przez N-a; – Informacje Heleny Drzewickiej z Łodzi.

Elżbieta Szczawińska